विकासाचे सूत्र…..स्वयंशिस्त

 

स्वयंशिस्त हा कोणत्याही समाजाच्या प्रगतीचा आणि विकासाचा पाया आहे. स्वयंशिस्त म्हणजे प्रत्येक व्यक्तीने स्वतःला अनुशासित करणे, समाजाच्या नियमांनुसार वागणे आणि इतरांच्या हक्कांचा आदर करणे. जेव्हा नागरिक स्वयंशिस्तीने वागतात, तेव्हा त्यांच्या कृतींमुळे केवळ व्यक्तिगत जीवनच सुधारत नाही तर संपूर्ण समाजाचा विकास होतो.

स्वयंशिस्तीचा अर्थ केवळ नियमांचे पालन करणे इतकाच नाही, तर तो एक आंतरिक गुण आहे जो व्यक्तीला स्वतःच्या कृतींची जबाबदारी घेण्यास प्रवृत्त करतो. स्वयंशिस्त नागरिक हे समाजाच्या नियमांनुसार वागतात, पर्यावरणाचा आदर करतात, इतरांच्या हक्कांचा विचार करतात आणि सामाजिक जबाबदारी पूर्ण करतात. अशा नागरिकांच्या कृतींमुळे समाजात सुव्यवस्था निर्माण होते आणि विकासाचा मार्ग सुलभ होतो.

जेव्हा नागरिक स्वतःच्या इच्छेने नियमांचे पालन करतात, तेव्हा समाजातील गोंधळ आणि अराजकता कमी होते. रस्त्यावरील वाहतूक नियमांचे पालन करणे, पाणी आणि वीज यासारख्या संसाधनांचा विवेकपूर्ण वापर करणे, ही सर्व स्वयंशिस्तीची लक्षणे आहेत. अशा कृतींमुळे सामाजिक सुव्यवस्था राखली जाते आणि सरकारला विकासाच्या इतर क्षेत्रांवर लक्ष केंद्रित करता येते. स्वयंशिस्त नागरिक पर्यावरणाचा आदर करतात आणि त्याच्या संरक्षणासाठी प्रयत्नशील असतात. प्लास्टिकचा वापर कमी करणे, झाडे लावणे, पाण्याचा अपव्यय टाळणे, यासारख्या कृतींमुळे पर्यावरणाचे संतुलन राखले जाते. हे देशाच्या विकासासाठी आवश्यक आहे.

स्वयंशिस्तीचा आर्थिक विकासावरही मोठा परिणाम होतो. जेव्हा नागरिक कर भरतात, भ्रष्टाचारापासून दूर राहतात आणि व्यवसायात नैतिकतेचे पालन करतात, तेव्हा देशाची आर्थिक स्थिती सुधारते. जपानसारख्या देशांमध्ये नागरिकांची स्वयंशिस्त हीच त्यांच्या आर्थिक प्रगतीची गुरुकिल्ली आहे.

स्वयंशिस्तीचा शिक्षण आणि आरोग्य या क्षेत्रांवरही सकारात्मक परिणाम होतो. जेव्हा नागरिक शिक्षणाचे महत्त्व समजून घेतात आणि आरोग्याच्या नियमांचे पालन करतात, तेव्हा समाजातील साक्षरता दर आणि आरोग्य पातळी सुधारते. कोविड-१९ सारख्या साथीच्या वेळी स्वयंशिस्तीने मास्क वापरणे, सामाजिक अंतर पाळणे यासारख्या कृतींमुळे साथीचा प्रसार मंदावला हे सर्वज्ञात आहे. सिंगापूर हा देश स्वयंशिस्तीचे उत्तम उदाहरण आहे. तेथील नागरिक रस्त्यावरील नियमांचे काटेकोरपणे पालन करतात, कचरा योग्य ठिकाणी टाकतात आणि सार्वजनिक ठिकाणी स्वच्छता राखतात. यामुळे सिंगापूर हा देश जगातील सर्वात स्वच्छ आणि सुव्यवस्थित देशांपैकी एक मानला जातो.

जपानमध्ये नागरिक स्वतःच्या कृतींची जबाबदारी घेतात आणि समाजाच्या हितासाठी स्वयंशिस्तीने वागतात. भूकंप किंवा इतर आपत्तींच्या वेळीही तेथील नागरिक शांततेने आणि अनुशासित पद्धतीने वागतात, ज्यामुळे प्रशासनाला मदत करणे सोपे जाते. स्वयंशिस्तीचा मार्ग हा केवळ नियमांचे पालन करण्यापेक्षा अधिक व्यापक आहे. त्यासाठी प्रत्येक नागरिकाने स्वतःच्या विचारांमध्ये बदल करणे आवश्यक आहे. शिक्षण, जागरूकता आणि सामाजिक जबाबदारी यांच्या माध्यमातून स्वयंशिस्तीची भावना वाढवता येते. शाळा, महाविद्यालये आणि सामाजिक संस्थांनी या दिशेने प्रयत्न केले पाहिजेत.

स्वयंशिस्त नागरिक हे कोणत्याही देशाच्या विकासाचे खरे स्तंभ असतात. त्यांच्या कृतींमुळे समाजात सुव्यवस्था निर्माण होते, पर्यावरणाचे संरक्षण होते, आर्थिक प्रगतीला गती मिळते आणि सामाजिक जीवन सुधारते. म्हणून, प्रत्येक नागरिकाने स्वतःच्या जबाबदारीची जाणीव ठेवून स्वयंशिस्तीने वागणे आवश्यक आहे. स्वयंशिस्तीचा मार्ग हा देशाच्या विकासाचा मार्ग आहे. भारतातील नागरिकांच्या बेशिस्त वागणुकीमुळे अनेक सामाजिक, आर्थिक आणि पर्यावरणीय समस्या निर्माण होतात. अशा वागणुकीची उदाहरणे पाहिली तर आपल्याला समजेल की स्वयंशिस्तीची कमतरता देशाच्या विकासाला कसा अडथळा आणू शकते.

भारतातील अनेक नागरिक रस्त्यावरील वाहतूक नियमांचे पालन करत नाहीत. लाल सिग्नल ओलांडणे, हेल्मेट न वापरणे किंवा सीटबेल्ट न लावणे, वाहन चालवताना मोबाइल वापरणे. चुकीच्या ठिकाणी गाडी पार्क करणे. अशा अनियमित वागणुकीमुळे अपघातांची संख्या वाढते आणि रस्त्यावरील सुव्यवस्था बिघडते. अनेक नागरिक कचरा योग्य ठिकाणी टाकण्याऐवजी रस्त्यावर, नद्यांमध्ये किंवा सार्वजनिक ठिकाणी टाकतात. प्लास्टिकच्या पिशव्या आणि बाटल्या नद्यांमध्ये टाकणे. सार्वजनिक ठिकाणी थुंकणे. कचरा रस्त्यावर फेकणे. या वागणुकीमुळे पर्यावरण प्रदूषित होते आणि स्वच्छतेचे प्रश्न निर्माण होतात.

भारतातील अनेक नागरिक सार्वजनिक मालमत्तेचा आदर करत नाहीत. बस स्थानकांवर आणि रेल्वे स्थानकांवर फर्निचर तोडणे, भिंती खराब करणे, सार्वजनिक ठिकाणी पाण्याचा आणि वीजेचा अपव्यय करणे. अशा वागणुकीमुळे सरकारला या मालमत्तेची दुरुस्ती करण्यासाठी अतिरिक्त खर्च करावा लागतो. अनेक नागरिक कर चुकवणे, लाचखोरी आणि भ्रष्टाचारासारख्या गैरव्यवहारांमध्ये सहभागी होतात. कर न भरणे, लाच देऊन कामे लवकर करून घेणे, सरकारी योजनांचा गैरवापर करणे. अशा वागणुकीमुळे देशाच्या आर्थिक विकासाला धोका निर्माण होतो.

भारतातील अनेक नागरिक सार्वजनिक ठिकाणी गैरवर्तन करतात. सार्वजनिक ठिकाणी धूम्रपान करणे, गलिच्छ भाषा वापरणे, महिलांची छेडछाड करणे, रिक्षा आणि बसमध्ये गरजूंना जागा न देणे. अशा वागणुकीमुळे समाजातील सुव्यवस्था बिघडते आणि लोकांच्या सुरक्षिततेला धोका निर्माण होतो. अनेक जण पाणी आणि वीज यासारख्या मौल्यवान संसाधनांचा अपव्यय करताना दिसतात. नळ चालू ठेवून दात घासणे, अनावश्यकपणे पंखे आणि बल्ब चालू ठेवणे, पाण्याच्या टँकर्सचा गैरवापर करणे. या वागणुकीमुळे संसाधनांची कमतरता निर्माण होते.

भारतातील अनेक नागरिक सामाजिक नियमांचे उल्लंघन करतात. धार्मिक उत्सवांदरम्यान ध्वनीप्रदूषण करणे, सार्वजनिक ठिकाणी मद्यपान करणे, वन्यजीवांच्या हक्कांचे उल्लंघन करणे. अशा वागणुकीमुळे समाजातील सुसंवाद बिघडतो.

भारतातील नागरिकांच्या बेशिस्त वागणुकीमुळे देशाच्या विकासाला मोठे अडथळे निर्माण होतात. या समस्यांवर मात करण्यासाठी प्रत्येक नागरिकाने स्वतःच्या कृतींची जबाबदारी घेणे आवश्यक आहे. शिक्षण, जागरूकता आणि सामाजिक जबाबदारी यांच्या माध्यमातून स्वयंशिस्तीची भावना वाढवली तरच भारताचा विकास खऱ्या अर्थाने साध्य होऊ शकतो. मोठी लोकसंख्या असलेल्या आपल्या देशात प्रत्येक नागरिक स्वयं शिस्तीने वागला तर आणि तरच आपण आपला विकास साधू शकतो. "स्वयंशिस्त हीच प्रगतीची गुरुकिल्ली आहे." हे प्रत्येकाने लक्षात घेतले पाहिजे.